infotekst:
25 JAAR COLLEGIUM NOVUM ZÜRICH Het Collegium Novum Zürich werd opgericht in 1993. In een geleidelijk proces werd het ensemble gevormd rond een kern van enkele muzikanten. De CNZ kon zich al snel vestigen met een eigen concertserie, kreeg steun van de stad Zürich en kreeg ook internationale erkenning. Het artistieke profiel werd gevormd door de respectievelijke artistiek leiders aan wie het de verantwoordelijkheid voor het programma toevertrouwde: Armin Brunner (1995–1997), Michael Haefliger (1997–1999), Patrick Müller (1999–2004), Christian Fausch (2005–2010) , Jens Schubbe (sinds 2010). Ondanks al zijn eigen accentueringen bleef er gedurende de kwart eeuw van zijn bestaan één constante bestaan. Het CNZ zag zichzelf altijd als een ensemble dat hedendaagse muziek zag als resultaat van historische ontwikkelingen en het als zijn taak zag enerzijds actuele muziek te presenteren en anderzijds de muziek van de afgelopen decennia voortdurend in vraag te stellen. De op deze cd verzamelde opnames zijn concertopnames en documenteren uitvoeringen uit de jaren sinds 2013 die representatief zijn voor de programmatische identiteit van het ensemble, waarbij de nadruk bij deze selectie ligt op premières en eerste uitvoeringen. Vinko Globokar: L'Exile nr. 2 De muziek van Vinko Globokar is altijd mondiaal, reageert op de realiteit, positioneert zichzelf. Zijn muziek is vaak ongelooflijk gebarenachtig, waarbij instrumentale, vocale en scenische acties samensmelten en de genregrenzen vervagen. Dit komt ook terug in de drie composities rond het thema ‘Exile’ die Globokar sinds 2012 presenteert: L'Exile nr. 1 is een werk voor stem en vijf instrumentalisten. L'Exile nr. 2 is gebaseerd op dit concept, maar omvat een groter ensemble. L'Exile nr. 3 is opgevat als een oratorium op groot formaat. De L'Exile nr. 2 De onderliggende tekst is samengesteld uit 37 tekstfragmenten waaruit de Globokar-collectie bestaat Cent gedichten sur l’exile en die gedeeltelijk uit het Frans (waarin ze grotendeels werden vertaald) werden vertaald in zes andere talen: Sloveens, Duits, Spaans, Engels, Russisch en Italiaans. In de afzonderlijke zinnen flitsen ervaringen, beelden, situaties en emoties die ballingschap karakteriseren door de schijnwerpers. Ze worden echter niet gepresenteerd, maar eerder ontmaskerd op een manier die de luisteraar in de rol van de ballingschap duwt: vooral door de transformatie van de teksten in verschillende talen wordt de luisteraar geconfronteerd met een Babylonische taalverwarring, zoals het lijkt. aan de vreemdeling die zijn weg moet vinden in een onbekend land. De solostem wordt in eerste instantie ondersteund door individuele instrumentale stemmen, die zich elk in hun eigen taal verwoorden. Geleidelijk wordt de textuur dichter en versmelten de individuele stemmen tot koren. Tegelijkertijd wordt de grens tussen instrumentaal en vocaal geluid doordringbaarder en vermengen zich steeds meer performatieve, theatrale elementen in het evenement. De extreme vormen van articulatie worden geassocieerd met verwarring, angst, onzekerheid en wanhoop. Maar er zijn ook momenten van helderheid, ontspanning en kleine dialogen die misschien wel de eerste stappen zijn naar begrip in een nieuwe taal. Jens Schubbe Sascha Janko Dragićević: Uitslag In Uitslag voor grote ensembles en live-elektronica hield ik me bezig met het creëren en deconstrueren van formele contexten door directe vergelijking van periodiciteit en aperiodiciteit. De wederzijdse vreemdheid van deze twee palen wordt versterkt doordat ze niet via vloeiende overgangen in elkaar overvloeien, maar hard en direct naast elkaar zijn gemonteerd. Dit soort vreemdheid in de opvatting van vormcreatie roept vanaf het begin een zekere onvergevingsgezindheid op, die ook als harde contour en scherpte kan worden ervaren. Maximale aperiodiciteit wordt in dit stuk weergegeven door een geïdealiseerd geluid van “witte ruis”. Dit geluid wordt herhaaldelijk geproduceerd door het “Rauschrad”-instrument, dat speciaal voor dit stuk door Stefan Roszak werd ontwikkeld en gebouwd. Het ensemble reageert met permuterende, duidelijk gedefinieerde perioden. Deze bestaan uit kleine, zeer eenvoudige motivische cellen. De live-elektronica grijpt als het ware in de muzikale gebeurtenissen in door individuele instrumenten in relatief korte veranderingen naar voren te brengen en deze via vervreemdingsprocessen te manipuleren. Deze toegang van buitenaf lijkt een ondermijnend effect te hebben op de vorming van formele contexten. Maar het maakt ook een verdere, raadselachtige vorm van perceptie van de muzikale textuur mogelijk door een constante verandering van luisterperspectief. Uiteindelijk is er een soepele overgang van periodiciteit naar aperiodiciteit binnen een geluidsactie van de “noise wheels”, veroorzaakt door een gewelddadige impuls die resulteert in “white noise”. Sascha Janko Dragićević Martin Jaggi: Uxul Uxul is het laatste deel van een cyclus van werken met verschillende composities die over de eerste beschavingen gaan: met dat moment in de geschiedenis waarop de eerste steden, georganiseerde samenlevingen met hiërarchische structuren ontstonden, politiek, economie, religie en de eerste staten werden gevormd. Dit gebeurde onafhankelijk van elkaar op zes plaatsen: Egypte, Mesopotamië, de Indus, China, Midden-Amerika en de Andes. In al deze werken is het kernmateriaal de oudste muziek die in de betreffende regio’s nog leeft. Het gaat dus niet om een mystieke reanimatie van muziek, maar eerder om een blik op oude tradities die in onze tijd nog steeds bestaan, vaak verborgen, en soms ver afwijken van wat algemeen bekend staat onder de term ‘wereldmuziek’. Het laatste deel van deze losse cyclus betreft Midden-Amerika. De vroegste cultuur die daar wordt aangetroffen, is die van de Olmeken, die leefden van ongeveer 1500 tot 400 voor Christus. BC is terug te vinden langs de kust van de Golf van Mexico. Hun bekendste culturele overblijfselen zijn verschillende kolossale hoofden. Verder is er weinig bekend, en aangezien alle Olmec-sites Spaanse namen hebben, besloot ik het stuk te vernoemen naar een vroege Maya-site. Uxul is een oude Maya-nederzetting in de Campeche-regio van Mexico. Uxul betekent ‘aan het einde’, wat een passende titel opleverde voor het laatste deel van de cyclus. In Midden-Amerika is bij archeologische opgravingen een groot aantal instrumenten ontdekt, waarvan vele in uitstekende staat verkeren. Deze omvatten voornamelijk een grote verscheidenheid aan fluiten, trompetachtige instrumenten en percussie-instrumenten. Het harmonische materiaal van het stuk is gebaseerd op de tonen die deze instrumenten kennelijk konden voortbrengen. Daarnaast bevatten de drums: Gebruikte instrumenten die hun oorsprong vonden in Midden-Amerika, zoals de spleettrums en de güiro. Ook doen de bongo's denken aan het geluid van schildpadden, die als percussie-instrument werden gebruikt. Waarschijnlijk is de meest originele muziekcultuur van Midden-Amerika bewaard gebleven onder de Maya's in wat nu het grensgebied is tussen Mexico en Guatemala. Alleen hier vond ik muziek die vrijwel geheel onaangetast was door Spaanse en andere westerse invloeden - een zeldzaamheid in een Amerika waar inheemse tradities met meer succes door kolonialisten werden uitgeroeid dan elders. Het materiaal van Uxul is een kleine selectie van persoonlijke hoogtepunten uit mijn onderzoek. Martin Jagi Marko Nikodijevic: Gesualdo Dub / Kamer met verwijderde figuur Veel van Marko Nikodijevic' werken verwijzen naar bestaande muziek, naar buitenlands materiaal. De titels verraden het al: cvetić, kućica… / la lugubre-gondel – Begrafenismuziek voor orkest naar Franz Liszt, Muziekdoos / Zelfportret met Ligeti en Stravinsky (en Messiaen is er ook), Graf van Claude Vivier en Gesualdo Dub. Een van de fascinerende en enigmatische aspecten van zijn muziek is dat in deze evocaties van de ander het zijne des te duidelijker naar voren komt. In verschillende werken van Nikodijevic - waaronder in Gesualdo Dub – afzonderlijke delen of zinnen worden “kamers” genoemd. Deze ‘kamers’ confronteren ons met één, of soms meerdere, sonische situaties die nadrukkelijk omcirkeld worden. Moritz Eggert sprak treffend over ‘jezelf onderdompelen in een moment van geluid’, wat een ongehoord effect kan hebben. In Gesualdo Dub / Kamer met verwijderde figuur dit was bijzonder indrukwekkend. De kern van het werk is een halvetoonslinger, waarvan de oorsprong terug te vinden is in het begin van het Gesualdo-madrigal Moro, lasso, al mio duolo vind je terug in de chromatische neerwaartse beweging die zo typerend is voor het madrigaal. Aan deze figuur - het cijfer van pijn en klaagzang bij uitstek - worden aanvankelijk vrijwel onhoorbaar geluidsmaterialen als wrak vastgehecht. Ze omhullen de figuur, gaan een eigen leven leiden, glinsteren en vibreren, ontwikkelen een aura, creëren klankruimtes. Als het begin lijkt op een geleidelijke fade-out, bevinden we ons in een “donkere kamer”. De muziek van een derde ruimte lijkt hallucinant, waarvan de contouren vervagen, alsof we ze onder stromend water waarnemen. “Zoete geur uit sprookjestijden” vult de vierde kamer met zijn fanfaregeluiden en glissando’s van zeemeeuwkreten, voordat de permanente morbidezza in het laatste deel wordt doorkruist met het heldere, extatische geluid van klokken. Jens Schubbe programma:
|
