Detlef Heusinger: Lulu's droom

Detlef Heusinger · Lulu's droom

Van elektrische gitaar tot live-elektronica (en ook terug)

Op deze cd zijn drie werken van Detlef Heusinger verzameld, waarin de elektrische gitaar een centrale rol speelt. Wie hierachter een biografische bekentenis vermoedt, heeft het niet mis. Maar dat betekent op zichzelf niet veel, want welke tiener die opgroeide in de jaren zeventig was niet gefascineerd door Jimi Hendrix? Over de psychedelische klanken van de Stratocaster, de vervormingen veroorzaakt door effectapparatuur en overstuurde versterkers, de talloze nieuwe speeltechnieken, de uitgebreid opzwepende improvisaties? Heusinger had al een klassieke gitaaropleiding gevolgd voordat hij op 1970-jarige leeftijd overstapte naar de elektrische gitaar en maakte, geïnspireerd door bands als Led Zeppelin en Pink Floyd, zijn eigen podiumoptredens met dit instrument in verschillende formaties mee. Maar studeren bij Henze of Nono en de avant-garde canon van het verbodene laat eigenlijk weinig ruimte voor het spelen van elektrische gitaar. Ook de activiteiten als componist, dirigent en later als hoofd van de SWR Experimentele Studio laten geen verdere obsessies toe.

Te beginnen met het gitaarconcert 2e verjaardag van Zabriskie Point (2005) Heusinger is echter teruggekeerd naar zijn oude liefde. Wel met een compleet getransformeerd perspectief: de elektrische gitaar wordt in de historische context van de elektronische muziek geplaatst en daarmee als het ware opnieuw uitgevonden als instrument. Als solo-instrument tovert ze een moderne versie van het bijna tijdloze Lulu tevoorschijn, in het soloconcert speelt ze in een ogenschijnlijk allang achterhaald genre, in het kamermuziekensemble is ze bemiddelaar voor de hele geschiedenis van de elektronische muziek van de Theremin tot Vandaag. En gelukkig mag een vleugje nostalgie nu weer in de hedendaagse muziek.

4 Kruispunten

Muziek is een ‘overgangskunst die het Wagneriaans begrip ver te boven gaat’, schrijft muziekfilosoof Christian Grüny. Moderne (live) elektronica zou als bewijs voor dit proefschrift kunnen worden gebruikt. Want terwijl Richard Wagner de kunst van de overgang in melodie en harmonie ontwikkelde, kan deze vandaag de dag in verband worden gebracht met de klank zelf. Muzikale geluiden kunnen microscopisch worden bekeken, geanalyseerd, opgesplitst in alle akoestische componenten en daaruit opnieuw worden samengesteld. De 4 Kruispunten zoiets bieden veranderend in het middelpunt van de actie: het gaat over de transformatie en overgang van geluiden tot aan de volledige samensmelting van traditionele en elektronische instrumenten. Waar bijvoorbeeld de cello gespeeld in de harmonische of de elektrische gitaar gespeeld met de E-bow overgangen naar de theremin nauwelijks op het gehoor kunnen worden bepaald. Percussie-instrumenten zoals de waterfoon of de flexatone ondersteunen met hun langdurige, soms onharmonische resonanties de tonale fusieprocessen. De elektrische gitaar is het makkelijkst te herkennen als schakel tussen de instrumentale en elektronische wereld, zonder dat deze op de voorgrond staat.

Ze zijn formeel 4 Kruispunten onevenwichtig: het eerste deel is duidelijk het langste, waarin twee trance-achtige secties met glissandi in de cello, buiging in de gitaar en orgelachtige akkoorden in de synthesizer een bewegend middengedeelte omlijsten dat wordt gedomineerd door snelle bewegingen van het toetsenbord. Het tweede deel concentreert zich volledig op de mystieke klanken van de theremin; Het zeer korte derde deel laat bewegende figuren door de instrumenten dwalen: van het klokkenspel tot de gitaar en, voor één keer, normaal, d.w.z. arco speelde cello.

Het volgende intermezzo bestaat uit door de componist opgenomen gesynthetiseerde klanken van het Hammond-orgel en het Novachord - een eerbetoon aan de pioniersdagen van de elektronische muziek in de jaren veertig en een knipoog naar de uitvinder van beide instrumenten, Laurens Hammond!

Materiaal uit het intermezzo is ook terug te vinden in het laatste deel, dat na een inleiding waarvan de verontrustende kleuren van David Lynch hadden kunnen komen, leidt tot een snelle finale: over een constant snelle puls ontwikkelen de elektrische gitaar, cello en theremin zich. verleidelijk melancholische melodielijnen.

De live-elektronica bestuurt het geluid via acht luidsprekers die in een cirkel rond het publiek zijn geplaatst, maakt gebruik van omgekeerde effecten, verandert zowel de toonhoogte als de amplitude en snelheid van het vibrato met micro-intervallen en stelt verschillende filters in. Door middel van convolutie wordt de gitaar af en toe voorzien van de eigen resonanties van de piano.

De 4 Kruispunten Laten we door een museum voor elektronische geluidsproductie lopen, waarvan de gitaartentoonstellingen, beladen met sentimentele herinneringen, allemaal weer tot leven worden gebracht tijdens onze tour.

Lulu's droom

De première van Detlef Heusinger's nieuwe versie van het derde bedrijf vond plaats in Bremen in januari 2019 Lulu van Alban Berg. Ze brengt onder meer een theremin en een elektrische gitaar op het podium en gebruikt elektronische effecten om een ​​zachte en glinsterende, levendige modernisering van het werk te ondersteunen. Het kwam als het ware als condensaat tevoorschijn Lulu's droom voor elektrische gitaar, dat motieven uit de opera overneemt, condenseert en op een nieuwe manier belicht. Iedereen met de opera of de Lulu-suite Als je bekend bent, zul je een aantal dingen herkennen: Bergs typische combinatie van kwarten met chromatische stappen (die de wereld van... Tristan ), de circusmuziek (waarvan de terugkeer in de finale van de opera een symmetriecreërende functie heeft) - en als lyrisch hoogtepunt Wedekinds luitlied uit het eerste intermezzo van het derde bedrijf. De ‘Lulu reloaded’, zoals Heusinger zijn operaversie noemt, wordt hier verrijkt met nieuwe harmonieën. Berg had met zijn jazzachtige harmonieën al de weg vrijgemaakt van Wedekinds luit naar Heusingers elektrische gitaar.

2e verjaardag van Zabriskie Point

In zijn beroemde brief ("Cher Antonioni") uit 1980 beschreef Roland Barthes de films van Michelangelo Antonioni als de "kunst van de ruimtes" waarin de schijnbare waarheid niet wordt weerspiegeld, maar de subtiele betekenis onder de oppervlakte wordt onderzocht. Deze woorden zouden ook de taak kunnen beschrijven die Detlef Heusinger zichzelf stelde met het elektrische gitaarconcert. Zoals in Antonionis Blow Up de vergroting van een foto onthult voorheen onzichtbare details, in deze muziek worden materialen en details zichtbaar door hun vergroting (bijvoorbeeld door middel van tijd uitrekken) hoorbaar gemaakt die normaal gesproken onder de oppervlakte blijven.

Over de legendarische film van Michelangelo Antonioni Zabriskie Point (1970) Heusinger zegt dat hij nog steeds relevant is vanwege zijn maatschappijkritiek. In het bijzonder is de beroemde explosiescène, waarin de verbeelding van de hoofdpersoon de villa op de rotsachtige helling met al zijn tentoonstellingen van de Amerikaanse consumptiemaatschappij in slow motion door de lucht laat vliegen - in het origineel begeleid door de muziek van Pink Floyd - geïnspireerd de componist om dit te doen. Verwijs naar Antonioni voor de titel van het werk. De filmische techniek komt concreet tot uiting in het intermezzo, dat (net als in de... 4 Kruispunten ingevoegd vóór het laatste deel) rekt de klanken van Hammond-orgel en Novachord met behulp van fasevocoder en filters zo ver uit dat er een muzikale slow motion ontstaat. Ze microscoopt de details van de geluiden en onthult daarmee harmonieën in de kern die anders onmerkbaar zouden zijn. Tegelijkertijd wordt de door Roger N. Shepard ontwikkelde toonladder gecomponeerd, waarin de illusie van een oneindig stijgend geluid wordt gecreëerd. Analoog aan Maurits C. Eschers Trap omhoog, trap naar beneden en net als in de filmscène van Antonioni lijkt de beweging gevangen te zitten in een oneindige tijdlus...

Met het soloconcert wordt hier een zogenaamd anachronistisch genre geserveerd, en met de keuze voor het solo-instrument wordt het commentaar op de muzikale tijdsgeest op twee manieren ironisch gekleurd. Maar het elektrische gitaarconcert is ook een pleidooi voor een veelzijdig instrument dat verrassend goed harmonieert met het orkest. Als een soort miniatuur-experimentele studio wordt hier alleen het Vox Tone Lab gebruikt, een klassieker onder de apparaten voor gitaarmuziekeffecten. Omgekeerde, faserings- en feedbackeffecten creëren een uniek geluid dat verwijst naar de jaren zeventig zonder eclectisch te zijn en ons in staat stelt naar de toekomst te kijken.

Stefan Jena