infotekst:
GEORG KATZER · HET LAATSTE WERK Vladimir Jurowski op de muziek van Georg Katzer Mijn vroegste herinneringen uit mijn kindertijd worden geassocieerd met de muziek en de persoon van Georg Katzer. Ik was zes jaar oud toen mijn vader ballet volgde Zwarte vogels Onder leiding van Georg Katzer, eerst in het Stanislawski Theater in Moskou en later in de Komische Oper Berlin. In 1981 was er nog een ballet van Katzer in de Komische Oper Berlin, De nieuwe Midzomernachtdroom, die mijn vader in première bracht. In de zomer van 1981 kwam Georg met zijn vrouw Angelika naar Moskou, en zo ontmoette ik ze allebei. Later, nadat mijn gezin naar Duitsland was verhuisd (1990), was er nog steeds een levendig, vriendschappelijk contact tussen de twee families. In 1994 gaf ik mijn eerste concert met het ensemble unitedberlin. stonden op het programma Scène voor kamerensemble van Georg Katzer en de muziek van zijn leerling Lutz Glandien. Sindsdien hebben we dit scène trad talloze keren op met het ensemble unitedberlin, onder meer tijdens een festivalconcert in Berlijn ter gelegenheid van de 80ste verjaardag van Georg Katzer, en later in Moskou op het International Festival of New Music "The Other Room" in het najaar van 2018. Georg wilde er ook bij zijn, zijn vlucht naar Moskou was al geboekt en zijn deelname aan de componistenworkshop werd bevestigd. Maar toen moest hij naar het ziekenhuis omdat zijn laatste ziekte zich al had ingezet... Die laatste hebben we gespeeld scène op het Randspiele-festival in Zepernick in Brandenburg tijdens een herdenkingsconcert voor Georg Katzer... Hij had echter nog de gelegenheid aanwezig te zijn bij de première van zijn laatste orkestwerk, discorso: op 30 en 31 december 2018 speelde het Rundfunk-Sinfonieorchester Berlin de première van dit stuk, samen met Beethovens Negende. Ik wilde een nieuwe traditie introduceren die de RSB bij elk van haar jaarlijkse optredens zou uitvoeren Negende van Beethoven (altijd gespeeld op oudejaarsavond in het Konzerthaus Berlijn) lanceert definitief een nieuw stuk - als een soort modern commentaar op de Negende. Ik dacht onmiddellijk aan Georg Katzer, en ik was blij en opgelucht toen hij, na even nadenken, ermee instemde. Hij slaagde briljant in het werk - licht, ironisch, levendig, doordrongen van een unieke "Katzeriaanse" sfeer, slim, maar tegelijkertijd nooit "intellectueel" of excentriek... Wat mij vooral verbaasde aan deze muziek - dit was niet jouw typische muziek 83 jaar oud! In geest bleef hij een jonge man. Tien dagen na de première van spraak Georg was 84. Daarna leefde hij nog vijf maanden. Hier is een klein fragment uit zijn brief aan mij van 29 april 2018, waarin hij de nieuw voltooide partituur van spraak vergezeld: ik heb spraak na de première nog een paar keer in concert gespeeld - zelfs ZONDER de verplichte Negende (waarop spraak die ze gelukkig nooit woordelijk citeert). Ik ben er nu van overtuigd dat je dit prachtige stuk van Katzer onafhankelijk van Beethoven kunt en moet spelen! Zijn grappige en tegelijkertijd serieuze muziek heeft een eigen kracht en vormt een treffende conclusie aan het einde van een lang en vervullend muzikantenleven.
Discursiviteit als het dialectische taalvermogen van muziek Zoals bijna niemand anders zocht Georg Katzer, een van de grote componisten van de voormalige DDR, waaronder de echte kosmopoliet, wereldzwerver en wereldburger, het discours op verschillende niveaus. Hij stond altijd open voor de culturen van deze wereld, ging een muzikale dialoog aan met mensen en vermeed het koloniseren en aanpassen van andere culturen. Dit maakte zijn universele esthetische, filosofische en literaire opleiding mogelijk. De gemondialiseerde wereld van de periode na de hereniging, en het daarmee gepaard gaande sociale onvermogen om te discussiëren, verontrustte hem steeds meer naarmate hij ouder werd, zodat de nadrukkelijke vraag naar discursiviteit en waargenomen en intellectuele heterogeniteit muzikaal werd verwoord in een steeds dichtere, zelfs urgentere vorm. manier. Dit leidt tot een laat en allerminst duidelijk verhaal Passagierswerk in de geest van Walter Benjamin, vooral in zijn late orkestwerken spraak, die we eerst zullen bespreken. Hij componeerde dit in 2018, kort voor zijn dood spraak ging in première voor een groot orkest, een sleutelwerk waarvan de ‘Dark Matter’-achtige geconcentreerde titel de kern van zijn muziek raakt en, in gecomprimeerde vorm, bijna zijn volledige begrip van componeren omvat. spraak, dat qua muzikale morfologie en esthetisch misschien wel het meest gecomprimeerde werk van zijn hele oeuvre is, anticipeert, door een gecondenseerde muzikale autonomie die bij Georg Katzer nooit eerder in deze absoluutheid had bestaan, op een realiteit die het einde vertegenwoordigt, inclusief zijn eigen omvat de dood, en doet dit met een meedogenloosheid die bijna verontrustend lijkt. spraak toont een realiteit die Georg Katzer misschien zelf niet eens heeft opgemerkt en waarvan de ontvanger nauwelijks iets heeft kunnen merken. Het discours als zodanig, het begrip tussen mensen, inclusief de kritiek op de weigering van het discours zoals die in dit werk is verwoord, evenals de kritiek op het snelle verlies van het discours in commerciële westerse samenlevingen, waren voor hem van eminent belang. Een quasi-thematische structuur, bestaande uit een chromatische viertonige opwaartse beweging rond een grote terts, verschijnt aan het begin na een rommelende prelude in een laag register. De bovenste noot wordt herhaald als startpunt van een chromatische baslijn van grote melancholie rond een kleine terts (kruisbeeld), die de opwaartse beweging beantwoordt. Eenmaal kort geïntroduceerd, ontvouwt zich onmiddellijk een dichte polyfone structuur als antwoord, bijna als een ideale vorm (utopie) van een dialoogsituatie vol leven, die onmiddellijk daarna uiteenvalt (in de trieste realiteit). Heeft een grote dichtheid spraak zeker. Opnieuw wordt aan het einde van zijn leven alles wat voor hem belangrijk was in het leven (ook muzikaal) gecomprimeerd. Dit is daaruit voortgekomen spraak een werk waarvoor de klassieke (discursieve) uitwisseling van muzikale motieven vormend is. Alleen al deze compositorische benadering maakt dit mogelijk spraak lijken tijdloos. Het uitstekend georkestreerde werk intensiveert het spel van these, tegenthese en replica door de steeds meer geprofileerde textuur van contrasterende, puntige motieven. Aan de ene kant ontwikkelt het polyfonie, die zich variabel ontwikkelt, en aan de andere kant deze grillig naast elkaar geplaatste instrumentale blokken, bijna als een muzikaal debat. Tegen het einde wordt dit discours subtiel ironisch gedeconstrueerd; het oogt sereen, niet compleet zonder een diepe melancholie. Dit wordt gegenereerd in de vorm van polytonaal gebonden en heel zacht gespeelde akkoorden, voortkomend uit de neerwaartse chromatische basprogressie van het samenstellende materiaal, soms met een grote partituur maar altijd rustig. Er worden op dialogische wijze “verzoenende” tonen aangeslagen, en zo verdwijnt de wereld als afscheid ervan. De vorm lijkt op een passacaglia-achtige climax en condenseert tegelijkertijd de discourssituatie. »Discorso« staat voor een doordacht en maatschappelijk relevant discours dat tot doel heeft begrip en empathie voor anderen te bevorderen. Dit was Katzers centrale thema, het louterende ontwerp van een axiomatisch thema dat zijn leven bepaalde Humanitas. De fundamentele kritiek op de heersende discourscultuur die ontstaat, wordt maatschappelijk, zo niet politiek, geïmplementeerd. De inhoud bepaalt spraak, zoals altijd bij Katzer, de vorm, de waarachtigheid van de relatie tussen de twee (vorm en inhoud) tot elkaar, de manier van componeren. Daarbij bepaalt hij de stijl en niet een individueel onderscheidend vermogen dat daar onafhankelijk van is, wat op zijn best dialectisch is in het geval van zulke belangrijke componisten die hun tijd vormgaven, waarvan hij er één was. De drie bagatellen naschrift aan B., gecomponeerd in 2017, verwijzen naar Beethoven. Als intermezzo's voor cello en piano passen ze perfect in het kader van Beethovens overeenkomstig gescoorde sonates, zoals opus 17, 66, 69 en 102. Georg Katzer componeert geen ‘muziek over muziek’, maar contrasteert er op discursieve wijze zijn eigen huidige kijk op Beethoven mee. Formeel zeer vrij in de vrolijke, speelse sereniteit van de tijd, maar soms zeer abrupt in hun pauzes, zijn deze drie stukken studies van Beethovens “Developing Variation” (Erwin Ratz over Beethovens manier van componeren), waarin Katzer zichzelf als een meester ziet. , indirect in de zin van een heroverweging van Beethovens eigen logica. In het eerste, veruit het langste stuk, een verhalende ballade, vrij atonaal met een voorkeur voor een centrale toon bgluurt een schimmige symmetrische structuur uit de achtergrond, die lijkt te verdampen in de ‘andere wereld’. Net als veel van de overeenkomstige passages uit de late Beethoven-reeks lijkt het voor de wereld verloren te zijn gegaan. Met een totaal van 159 maten lijkt het retrograde gedeelte dat begint in maat 267 de “gulden snede” te benaderen in verhouding tot het antecedent. De harmonische lagen van kleine en vooral grote seconden worden zowel in deze drie stukken als in discorso, zowel in de melodie als in de akkoorden, gevormd uit configuraties met frame-intervallen van de grote terts, de kleine sext en de tritonus. De frequente Beethoveniaanse ritmische unisono breidt zich hier uit, zoals opnieuw in spraak en ook in de cyclus ... bloeit alleen tijdens het zingen, tot soms drielaagse polyritmen. Naschrift 2, aanvankelijk radicaal condenserend, vloeit in het kortere tweede deel van de tijd naar het onlichamelijke bolvormige, terwijl Naschrift 3 verschijnt als een dichte aforistische studie over het getal 3 (dat zeker symbolisch kan worden geïnterpreteerd). In percussie voor drumkwartet (2017), dat zich helemaal niet als een laat werk presenteert, heeft Georg Katzer het arsenaal aan geluiden en geluiden op een zeer geavanceerde manier gecreëerd, meestal via wrijving en niet via de (traditionele) beat. Met tal van kleine instrumenten uit een grote verscheidenheid aan culturen – dit was voor hem altijd belangrijk – wilde hij, openlijk naar het andere en anders, een intercultureel teken van respect sturen tegen het eurocentrisme dat ook in de cultuur heerste. In ... bloeit alleen tijdens het zingen voor sopraan, cello en piano, gecomponeerd in 2018/19 als een van zijn laatste werken, toont Katzer op zeer geconcentreerde wijze opnieuw zijn hele esthetische arsenaal, dat hij zijn hele leven voortdurend heeft ontwikkeld, zijn brede bereik als expressief muzikant, waarmee hij discursief, kritisch bevragend, bij uitstek politiek is, soms in de zin van Eisler en Dessau (de opera Einstein) pakt op scherpe wijze centrale hedendaagse kwesties aan die centraal zouden moeten staan in de samenleving, maar dat vaak niet zijn, afhankelijk van bepaalde interesses. Hij heeft een humor en een ondeugendheid die gepaard gaan met een zeer diepe melancholie, een diep verlangen naar de concrete utopie van een menselijker wereld. Hoewel deze muziek, die tot een heldere vorm van toegepast componeren behoort, dicht bij het oor en ook het oog van de ontvanger ligt, vermijdt zij elke schijn van illustratie en opzichtigheid, banale en soms brute stilistische toespelingen of bewerkingen van buitenlandse muziek. De vreemdheid en daarmee de toespeling komen pas op zo'n heldere, verfijnde als moedeloze manier uit de achtergrond tevoorschijn wanneer deze, voorafgegaan door "verkeerde" inhoud - wat ruimte opent voor parodieën - semantisch worden geherinterpreteerd voor een niveau van muzikaal commentaar. Katzer beheerst deze praktijk net zo virtuoos als weinig andere wier benadering van discursiviteit dialectisch kan worden genoemd. Het extern waargenomen plateau gaat een vruchtbaar wederzijds discours aan met het surrealistische (ook hier is Katzer een meester in parodie-, ironie- en vervreemdingstechnieken) en virtuele niveaus. Daarmee blijken de zeven tableaus van de liederencyclus radicaal realistisch. Juist hier wordt duidelijk hoe belangrijk Georg Katzers verwijzing naar de traditie is voor de legitimiteit van zijn componeren. De teksten van de zevendelige cyclus (zeven hier ook heel symbolisch), gekenmerkt door mooie poëzie, zijn door Georg Katzer zelf geschreven. De afzonderlijke panelen zijn voorzien van de kop Dure utopieën, Lausitz, gebeurtenis, het tempo, nepnieuws, conclusie, Nitschewo. De scuola dell'ascolto 5, het vijfde stuk uit de cyclus De school van de Ascolto (The School of Hearing) is, net als de andere stukken in deze groep werken, bedoeld om amateurmuzikanten en onervaren luisteraars kennis te laten maken met nieuwe muziek, dat wil zeggen dat het sociaal-cultureel bedoeld is. Dat Georg Katzer een echte pedagogische muziekpedagoog is met een hoog sociaal-cultureel competentieniveau en een grote betrokkenheid, heeft hij tot op hoge leeftijd laten zien. Zijn pedagogisch bedoelde muziek is nooit opvallend, eenvoudig of zelfs triviaal, maar heeft als geen ander een stilistische eigenaardigheid die uniek is voor functionele en geëngageerde muziek. De scuola dell'ascolto 5, gecomponeerd in 2018, is een laat werk zonder het karakter van een laat werk, fris, levendig en toch gekenmerkt door de ‘ervaring’ van het leven. De vijf secties leiden op levendige wijze naar verschillende vormen van receptie van nieuwe muziek en leggen deze uit zonder lezingen te geven: Deel 1 leidt van consistente unisono naar ritmische en melodische diversiteit. Deel 2 leidt tot vrij, experimenteel componeren met stem en percussie. Deel 3: De instrumenten en tenslotte het ensemble stellen zich voor. De trompet toont bijvoorbeeld “open” en “gestopte” tonen en hun verschillen. Deel 4 is gewijd aan het onderwerp van het discours tussen solist (slagwerk) en ensemble. Deel 5 introduceert de symfonische muziek van een ensemble, waarbij deze eerst structureel unisono wordt gehouden en vervolgens de mogelijkheden worden getoond om de afzonderlijke elementen op te splitsen (diversifiëren). De huidige cd laat op caleidoscopische, bijzondere wijze zien hoe nadrukkelijk, voortkomend uit een innerlijke noodzaak, Georg Katzer zich de laatste twee jaar van zijn leven opnieuw tot alle zeer verschillende benaderingen van zijn brede compositorische spectrum wendde, waarbij hij zijn compositorische zelf condenseerde. op indrukwekkende wijze en tegelijkertijd uiterst geconcentreerd in beeld. Ernest Helmuth Flammer programma: George Katzer (1935-2019) naschrift aan B. Drie stukken voor cello en piano (2017) 20:20 [01] Naschrift 1 13:06 Jörg Ulrich Krah, cello ... bloeit alleen tijdens het zingen Liederencyclus voor sopraan, cello en piano (2018/19) * 19:13 Elisabeth Trio [11] spraak voor orkest (2018) * 15:05 Radio Symfonie Orkest van Berlijn (RSB) [12] percussie voor slagwerkkwartet (2016) * 11:25 Drumensemble uit Bremen De scuola dell'ascolto 5 voor fluit, altsaxofoon, trompet, drums, accordeon, piano en viool (2018) * 11:25 [13] 1. 02:27 Georg Katzer Ensemble Berlijn
Totale speelduur: 77:59
Persrecensies:
Georg Katzer, die in 2019 overleed, was ook na de ‘hereniging’ een van de interessantste stemmen van de oudere generatie componisten. De opmerkelijke veelzijdigheid van zijn werk is in gecomprimeerde vorm gedocumenteerd op deze cd met stukken uit Katzers laatste twee levensjaren. Ze demonstreren (grotendeels in hun eerste opnames) een meeslepende zuinigheid en condensatie van hun expressiemiddelen. […] Dirk Wieschollek
Georg Katzer (1935-2019) heeft een breed oeuvre nagelaten: kamermuziek, orkestwerken, soloconcerten, drie opera's, twee balletten... Deze cd brengt late werken samen, geschreven tussen 2016 en 2019, het jaar van de de dood van de componist. Zijn muziek is avant-garde, maar niet cerebraal. De luisteraar voelt zich aangesproken door een compositorische verbeelding die de vorm domineert. Dat is heel goed te zien in de hier verzamelde werken, bijvoorbeeld in het zeer retorisch geformuleerde 'Postcriptum zu B.', dat met veel inzet werd gespeeld door Jörg Ulrich Krah en Bernhard Parz, waarbij B. staat voor Beethoven. Katzer behandelde dit ook in zijn orkestwerk Discorso, meer bepaald met de Negende symfonie en zonder daaruit te citeren. Dirigent Jurowski omschrijft het werk als “grappige en tegelijkertijd serieuze muziek”. Ook heel interessant is La scuala dell'ascolto, oftewel De School van het Horen, waarmee de componist luisteraars die onervaren zijn in het omgaan met nieuwe muziek wil aanmoedigen om te leren luisteren. Een interessant programma, een schitterend eerbetoon aan Katzer, met uitstekende vertolkingen en goede geluidsopnames. Norbert Tischer |
