infotekst:
Z.E. ERWIN WALTHER · LIEDEREN
De vaak geciteerde zelfbeoordeling van Z.E. Erwin Walther dat hij als componist "een kleurrijke vogel" was, is vooral van toepassing op zijn songwriting. In zijn oeuvre voor zang en piano, dat een periode van ruim 50 jaar beslaat, staan er romantische liederen naast Tragedie van de kip en de torenhaan, Wilhelm Busch-chansons zijn te vinden, evenals de instellingen van Spaanse dichters die op deze opname vertegenwoordigd zijn, komen in één en hetzelfde nummer (dag is uit de Emmerig-cyclus) wordt gebruik gemaakt van een twaalftoonsproces en (in de breedste zin van het woord) aleatorische elementen. Uit de hier geselecteerde stukken blijkt ook dat Erwin Walther zich altijd zeer nauw op de betreffende tekst concentreert - dit kan een gedicht van Ingeborg Bachmann zijn of een klein rijmend grapje in de vorm van een "sprekend lied".
Van daaruit wordt de keuze van de expressiemiddelen bepaald, zij het in de pianopartijen, die soms nauw op de zanglijn georiënteerd zijn, soms uiterst zelfstandig, of in de zangpartijen, die vaak de grenzen van het stembereik bereiken en verder gaan. voorbij de grenzen van de gesproken taal. Het stilistische bereik toont Walther als een componist die de hedendaagse idiomen nauwlettend in de gaten hield, maar die anderzijds met een zekere koppigheid en subtiliteit een weg bewandelde die niet met zekerheid aan een bepaalde stroming kan worden toegewezen. Zijn discussies over de stilistisch diverse modellen profiteren van deze vrijheid van toegang.
De Vier nummers gebaseerd op Spaanse teksten (1989) wendde Erwin Walther zich tot vier van de belangrijkste Spaanse dichters uit de eerste helft van de 20e eeuw. De naam van de gedichtenbundel, Federico García Lorcas, gaf hem het sleutelconcept voor zijn compositorische transformatie Aandenken komt uit: De "Poema del cante jondo" (geschreven in 1921, tien jaar later gepubliceerd) komt uit de context van de heropleving van de authentieke flamencozangstijl, die Lorca samen met Manuel de Falla had geïnitieerd.
"Cante Jondo" betekent "diepe zang", wat de diepte van het gevoel betekent, die wordt uitgedrukt in een metrisch vrije, melismatisch-expressieve zanglijn gericht op een centrale toon. Walter speelt vooral op deze zangstijl in “if one day I die”. Aandenken en valt hem vervolgens aan in "If I Die" van Juan Ramón Jiménez Ik ben ik niet weer omhoog.
Een ander ontwerpkenmerk dat doet denken aan de flamencotraditie is het gebruik van gitaristelementen in de pianopartij: het openingsmotief met afwisselende noten in Ruimte (naar Antonio Machado), de geïmproviseerde arpeggio's aan het begin van de Aandenken (“klinkende caesura’s gebaseerd op gevoel” schrijft Walther voor) en de basnoten die “alsof ze geplukt” worden gespeeld door Rafael Alberti De duif heeft zich vergist.
Dit laatste verliest echter, net als het vocale motief ‘is bedrogen’ dat chromatisch rond een noot draait, steeds meer van zijn folkloristische kleur. De precieze, maar nooit rigide, benadering van de formele eigenaardigheden van de lyrische sjablonen en de melodische lijnen die zich herhaaldelijk uitspreiden in brede intervalreeksen geven de liedreeks zijn specifieke toon.
Erwin Walther was verbonden met de componist en auteur Thomas Emmerig via de kunstenaarsgroep “Eckiger Kreis”, die actief was in de jaren zeventig. In de 1970 op basis van zijn teksten Zes liederen voor sopraan en piano Aan de ene kant gebruikt Walther twaalftoonsgebaseerde processen (dag is), daarentegen, geeft de tolk een zekere vrijheid in het ontwerp. Dit is de pianopartij aan het begin van De grassoorten op zo'n manier dat de gegeven selectie van zes tweetoonsgeluiden (uit het materiaal van een twaalftoonsrij) wordt gemengd "in een grote verscheidenheid aan sequenties en temporele dichtheden", waardoor de zangstem op zijn beurt metrisch onafhankelijk kan bewegen .
In Ik hoor je bellen De vrij ritmische delen van zang en piano zijn altijd met elkaar verbonden. Kenmerkend voor de zangpartij zijn eveneens een brede draagwijdte (tot aan de drieregelige Es) en gesproken passages. Bij de piano strekt het spectrum zich uit van scherp geplaatste individuele tonen tot impressionistische geluidseffecten tot aan dat gedempte cluster dat tot klinken wordt gebracht door een laatste basnoot aan het einde van de cyclus.
De vijf hier opgenomen vormen een nogal losjes gestructureerde reeks Liederen voor tenor en piano. Zijn respectievelijk de Engelse en Franse ballades De nachtegaal en Ontsnapt (1953) in gevarieerde strofevorm met een losse tonale oriëntatie, de expressieve straal wordt gecondenseerd in overeenstemming met de meer substantiële originelen Drie liederen voor tenor en piano (Instellingen uit 1956). Na een gewichtige piano-inleiding wordt de aanvankelijk eenvoudige zanglijn het gedicht van Hermann Stahl Vochtige dag steeds expressiever geladen, voordat de met pedaal bedekte piano-arpeggio's "Gewitter Orgeln" aankondigen.
Zu Ster hangt vlak boven het dak (gebaseerd op een gedicht van Ernst Barlach vriend en documentairemaker Friedrich Schult) trekt de ‘goedbedoelende maan’ een breed gezongen lichtstrook over rustige akkoordprogressies totdat deze wordt onderbroken door blazende kikkers en een ploeterende egel. In Ingeborg Bachmanns vierde Psalm van de band Die gesundete tijd Walther ontdekt een woordklinkende analogie tussen de passages ‘De holte van mijn stomheid’ en ‘Mijn mond volledig in de schaduw’ en zet ze parallel op muziek, hoewel in het tweede geval een climax wordt bereikt. Aan het einde pareert de piano het wegzakken in de ‘schaduw’ van de zangstem met een onwerkelijke pianissimotoon in het hoogste register.
Ze hanteren een bewust pretentieloze toon Vier vrolijke liedjes voor sopraan en piano vanaf 1960, waarin de piano enerzijds de zangstem ondersteunt en anderzijds ironische accenten legt. In Eugen Roths Een man Na chromatische aberraties komt de zangstem in het reine met de slotharmonie in D majeur, Kästners Ga in jezelf illustreert een "wandeling" over twee octaven, in die van Christian Morgenstern Lied van de haas Nadat de stippen op het konijn en de persoon die ernaar kijkt niet meer tot drie kunnen tellen, kijkt een god 'mild en stil' naar beneden.
Charmante miniaturen die balanceren tussen kattenkwaad en melancholie Twaalf gesproken liedjes voor spreker en piano uit 1987. Boven soms lastige pianokarakterstukken laat de gesproken partij, die niet metrisch vastligt en slechts zelden aansluit bij het begeleidende ritme, de charme van de kleine rijmpjes en inconsistenties los met een heilige niet-serieusheid.
Juan Martin Koch
programma:
Vier nummers gebaseerd op Spaanse teksten (1989)
Vier liedjes op Spaanse teksten voor bariton en piano
[01] Plaats (Antonio Machado en Ruiz) 02:02
[02] Aandenken (Federico García Lorca) 03:17
[03] De duif vergiste zich (Rafael Alberti) 03:05
[04] Ik ben mezelf niet (Juan Ramón Jiménez) 03:37
Drie liederen voor tenor en piano (1956)
Drie liederen voor tenor en piano
[05] Vochtige dag (Hermann Stahl) 04:26
[06] Ster hangt vlak boven het dak (Friedrich Schult) 01:24
[07] Psalm (Ingeborg Bachmann) 01:38
Zes liederen voor sopraan en piano (1979)
Zes liederen voor sopraan en piano op teksten van Thomas Emmerig
[08] Zijn er nog bloemen? 02:56
[09] dag is 02:12
[10] De grassoorten 02:15
[11] Ik hoor je bellen 02:21
[12] Winter om ons heen 02:50
[13] steltlopers 02:38
Twee liederen voor tenor en piano (1953)
Twee liederen voor tenor en piano
[14] Ontsnapt (Franse ballad) 05:16
[15] De nachtegaal (Engelse ballad) 04:42
Vier vrolijke liedjes voor sopraan en piano (1960)
Vier vrolijke liedjes voor sopraan en piano
[16] Vroeger omdat ik onervaren was (Wilhelm Busch) 00:48
[17] Een man (Eugen Roth) 00:29
[18] Ga in jezelf (Erich Kästner) 00:32
[19] Het lied van de haas (Christelijke Morgenstern) 01:07
Twaalf gesproken liedjes voor spreker en piano (1987)
Twaalf toespraakliederen voor spreker en piano
[20] 1. Zo (Werner Dürrson) 00:23
[21] 2. Een kikkervisje (Michael Benke) 00:35
[22] 3. Een mug (Michael Benke) 00:53
[23] 4. Door boomtoppen (Charlotte Ueckert) 01:07
[24] 5. Verwarring (Margarete Jehn) 00:48
[25] 6. In de tuin (Alfons Schweiggert) 00:55
[26] 7. De tand (Günter Spang) 01:03
[27] 8. Een huivering (Jürgen Spohn) 00:57
[28] 9. De mist (Wolfgang Bächler) 01:31
[29] 10. Geschiedenis (Johannes Poethen) 02:39
[30] 11. De avond in slipjassen (Wofgang Bächler) 02:02
[31] 12. Grote stadsavond (Lisa-Maria Blum) 03:01
totale tijd: 64:03
Yvonne Friedli sopraan
Joachim Vogt tenor
Wolfram Tessmer bariton
Frank Gutschmidt piano
Persrecensies:
03/13
21.02.2013
Avant-gardist uit Opper-Palts
Muziek van de in 1995 overleden Amberg-componist HE Erwin Walther beleeft een kleine renaissance: zijn dochter presenteerde twee nieuwe cd's in zijn geboorteplaats
Door Michael Scheiner, MZ
Op de berg. “Hij was chagrijnig, recht door zee, maar voor ons was hij ook een uitstekende pedagoog!” Bij de uitreiking van twee cd's in de stadsschouwburg van Amberg babbelde burgemeester Michael Cerny een beetje uit zijn dak. De componist HE Erwin Walther, wiens muziek het onderwerp was van de uitvoering op het podium, maakte hij zelf mee toen hij nog op school zat. Als muziekleraar die “een beetje anders” was. “Noten?” vroeg Cerny ondeugend en voegde eraan toe: “...we hebben het ook geleerd.” Daarmee doelde hij op een heel belangrijk element van het muzikale en artistieke werk van de in 1995 overleden Amberger: grafische notatie. “We tekenden ook veel muziek,” meldde Cerny, “en speelden daarna muziek.”
Met deze bijzondere werkwijze liet Walther zijn studenten een andere stijl ervaren. Een stijl die voor muziekliefhebbers en luisteraars vandaag de dag nog steeds soms ongemakkelijk is. Getrokken partituren, die geen muziek bevatten en als een schilderij of een tekening op de lessenaar van een muzikant liggen, bloeiden in de jaren vijftig en zestig op als een bijzondere vorm van hedendaagse, moderne muziek. Walther was stilistisch en artistiek zeer veelzijdig. In een halve eeuw heeft hij een ongewoon breed oeuvre gecreëerd dat bestaat uit liederen, kamermuziek, orkest- en koorwerken, filmmuziek en toneelwerken, waaronder enkele honderden grafische werken. Deze ‘actiegebieden’, ‘audiogrammen’ genoemd, waren bedoeld om ‘een relatie tot stand te brengen tussen grafische weergave en akoestiek’, zoals hij zelf ooit opmerkte.
Serieus, vrolijk, mysterieus
Uit deze rijke erfenis zijn nu vier stukken opgenomen - één tweemaal - naast negen conventioneel genoteerde composities voor klarinet en piano. Geproduceerd door Studio Franken van de Beierse Radio in de Meistersingerhalle in Neurenberg, werden ze onder de titel "Chamber Music" uitgebracht door Neos Music, een gerenommeerd label uit München voor nieuwe muziek. De uitvoerders zijn klarinettist Ib Hausmann, Peter Bruns op cello en pianist Frank Gutschmidt. Laatstgenoemde heeft ook bijgedragen aan het tweede album “Vocal Music”, dat in dezelfde periode, in februari een jaar geleden, eveneens door BR in Neurenberg werd opgenomen.
Het bevat 31 nummers, verdeeld over vijf kleinere en grotere cycli, variërend van vijf tot soms slechts een halve minuut. Net als de instrumentale stukken zijn de liedjes, die soms serieus, soms humoristisch vrolijk en surrealistisch enigmatisch zijn, stilistisch kleurrijk. Walther gebruikte zelfverzekerd stilistische vormen, van de late romantiek tot het impressionisme en twaalftoonsmuziek tot de meest geavanceerde uitdrukkingsmiddelen van de avant-garde van die tijd, waarbij hij vrijelijk gebruik maakte van volksmuziekelementen zoals Zwiefach en jazz waar hij dat passend achtte. Hij schreef zijn liedjes over gedichten en teksten van Ingeborg Bachmann, Federico Garcia Lorca, Wilhelm Busch en Erich Kästner, de Regensburgse musicoloog Thomas Emmerig en vele andere auteurs. Dit alles maakt het werk van Walther - en daarmee de zorgvuldig gemonteerde en zeer sfeervol vormgegeven opnames in uitstekende vertolking - tot op de dag van vandaag ongelooflijk spannend en gevarieerd. Er is iets moeilijk verteerbaars naast iets vrolijks, een luchtig stuk naast zeer veeleisende zangpartijen. Deze sprongen en hoogten, die soms bijna onzingbaar lijken, worden zelfverzekerd beheerst door sopraan Yvonne Friedl, tenor Joachim Vogt en bariton Wolfram Teßmer, die ook bij de presentatie aanwezig waren.
De dochter houdt het werk levend
De kunsthistoricus Michaela Grammer, de dochter van de componist, speelde een grote rol in het feit dat Walthers muziek vandaag de dag wordt gepubliceerd en gespeeld. In de stadsschouwburg van Amberg vertelde ze enthousiast hoe zij en haar moeder na de dood van haar vader 'mandproefrecensies, schetsen, partituren en archiefknipsels' doorzochten en organiseerden. De eerste documentatie hiervan was een monografie (deel 1998) die in 36 werd gepubliceerd door de Beierse Muzikantenvereniging over HE Erwin Walther. Even later volgden talloze partituren en nu volgden de twee aanbevolen cd's van Ikuro Verlag in Stuttgart.