infotekst:
WAAROM EEN MESSING KWINTET? »Een koperkwintet associeer je vaak met een muzikale groep grappenmakers die misschien witte sportschoenen dragen en choreografisch georganiseerd op het podium rondspringen. Dit is zeker iets aardigs en heeft zijn rechtvaardiging. Maar dat is niet waar het ensemble voor staat", zegt Matthew Sadler, de Londense trompettist van het Ensemble Polster, dat in 2009 in Hannover samenkwam om vervolgens samen met Mike Svoboda hun studie voort te zetten aan de Muziekacademie van Basel. De ambitie van het kwintet is totaal anders: deze muzikale formatie moet eindelijk serieus genomen worden door zowel luisteraars als componisten! Ze willen voor koperkwintetten zijn wat het Arditti Quartet was (en nog steeds is voor strijkkwartetten): een standaardensemble van hedendaagse muziek. De werken op deze opname en de uitvoering ervan zijn hiervan het geluidsbewijs. Spelwisselaar. Verborgen werd bijgedragen door SWR voor de serie “ars nova” in Ravensburg in 2016 Vasso Nicolaou (*1971) werd geschreven in opdracht en gelanceerd door Ensemble Focus. Nicolaou vat zijn werk als volgt samen: »Ik wilde een blaaskwintet componeren dat anders klinkt dan je gewoonlijk denkt dat blaaskwintetten zijn – vooral door het vrijwel constante gebruik van dempers. Deze filteren het eigenlijke geluid en geven het ensemble een metaalachtige klankkwaliteit. De tuba blijkt de echte te zijn Spelwisselaar (“game changer”) – en dat is ze ook Verborgen, omdat dit instrument doorgaans als het minst belangrijke wordt gezien in een dergelijke bezetting, maar hier blijkt het het belangrijkste te zijn.« Luciano Berio (1925–2003), de enige niet meer levende componist op deze opname, gecomponeerd Bel (1985, voor twee trompetten, hoorn, trombone en tuba) ter gelegenheid van de openingsceremonie van een winkeltempel. In het stuk anticipeert Berio op de reactie van het publiek op de muziek zelf en verwerkt zo een metagrap. Kort, effectief en compromisloos modern Bel Toch is het waarschijnlijk het meest pakkende werk van de zes hier gepresenteerde stukken en is het geen toeval dat het een standaard concertopening voor een blaaskwintet is geworden. Een van de grote voordelen van hedendaagse muziek is dat je de componisten zelf naar de werken kunt vragen, op voorwaarde dat ze niet weigeren (zoals Galina Ustvolskaya deed) om verder dan de partituur commentaar te geven. Benedictus Metselaar (*1954) is godzijdank niet zo'n geval. Hij schreef over zijn Koperkwintet (1989): »Omdat je als koperkwintet vaak je toevlucht moet nemen tot arrangementen, kan een concert net zo leuk zijn als dat van een strijkkwartet, maar nooit aan dezelfde eisen aan het repertoire voldoen. En hier hebben we een werk dat zo duivels is dat je eigenlijk een Arditti koperkwintet nodig hebt - of op zijn minst eist dat zo'n ensemble bestaat. Het stuk vereist veel delicatesse en verfijning, net als een strijkkwartet, die verder gaat dan de verwachte robuustheid van een normale kopercompositie. Vooral de tuba heeft de gratie nodig van een pirouetterend babyolifantje om als het ware de tonen voort te brengen pittig produceren. En toch is alles geheel voor koperblazers bedoeld: het stuk is geen arrangement en zou geenszins geschikt zijn voor een strijkkwartet. Hier zien we de wereld van 'sessies', zorgvuldig opgedeeld in afzonderlijke delen, met pauzes voor reflectie... Wacht. Volle akkoorden en drops, licks en fills, zoals in de geïmproviseerde bigband Moñas, flarden salsa opgepikt van de vloer van de opnamestudio, alles strikt gecontroleerd en met de hoogste eisen aan samenspel, vaak zo stil mogelijk, maar zonder dat er sprake is van mute toegestaan om te hulp te komen. Merengue-jams verdwijnen slaperig in de hitte, een vleugje son- en sigarenrook lost op in de boventoonreeks, loopt op en neer, in alle instrumenten, in lagen en in de canon. Er volgt een lange introductie; Hier verkennen we alle mogelijkheden van het spelen met dempers - inclusief de zogenaamde hotel- (of oefen-)demper voor de zwakste geluiden molto lontano (als je wilt, een effect alsof er vanuit een ander deel van het hotel muziek op de televisie te horen is). Terug naar buiten, nog een klassieker: een Balkanband maakt een korte verschijning die weerklinkt in lastige maatsoorten, 'inegalité' en metrische verschuivingen. Nadat het stuk jarenlang heeft weggekwijnd, ben ik blij dat Ensemble Focus het nu met zoveel gevoeligheid op zich heeft genomen. De première vond plaats in november 2014 – toevallig op de 25ste verjaardag van de compositie.« Als elk instrument of iedere instrumentformatie op de een of andere manier zijn eigen Paganini-études zou hebben, dan zou die van Benedict Mason dat ook kunnen Koperkwintet spelen deze rol net zo goed voor koperkwintet. De uitspraken van Pascal Dusapin (*1955) ongeveer Stempel; Dyade voor kwintetten van cuivres zijn zo kort als het werk zelf: »Ik kwam de titel van het werk – Italiaans voor ‘kamer’ – tegen in het gelijknamige boek van de filosoof Giorgio Agamben en koos ervoor, enerzijds omdat ik de klank van het woord leuk vond, en anderzijds hand vanwege de juiste associaties. Wat er echter in het werk klinkt, wordt beter beschreven met de ondertitel: Dyad In deze context worden twee filosofische principes bedoeld die elkaar aanvullen. Het woord kan echter ook worden geïnterpreteerd als een paar verwante objecten of twee met elkaar verweven elementen. Of in biologische zin: een chromosoom dat uit twee chromatiden bestaat - en daarom kamers Veelbetekenend is dat het is opgedragen aan mijn tweeling Alice en Théo op hun tweede verjaardag (2).« Dit wetende, zullen vooral luisteraars met kleine kinderen in huis eerder een huiselijk tafereel ontdekken van twee huilende peuters – en elkaar vervolgens geruststellen – dan een complexe filosofische achtergrond. Radix (2013) stond centraal in het ensemble Jarkko Hartikainen (*1981) werd in opdracht gemaakt en in ruil daarvoor opgedragen aan het ensemble. De componist omschrijft zijn werk als volgt: »Radix verkent de uiterste grenzen van wat technisch mogelijk is voor koperblazers. Het is in wezen gebaseerd op twee technieken: luchttonen, waarbij lucht eenvoudigweg door het instrument wordt geblazen en niet noodzakelijkerwijs een herkenbare toonhoogte produceert - en de zogenaamde 'handpop', waarbij met de vlakke hand op het mondstuk wordt geslagen. Afhankelijk van de positie van de vingers ontstaat er een geluid... 'Schoonheid' schuilt in het overwinnen van het alledaagse. Dus in dit opzicht betekent mooi zijn radicaal zijn. 'Radicaal' is op zijn beurt terug te voeren op de Latijnse wortel 'radix': 'de wortel der dingen'. Door een fundamenteel aspect van het dagelijks leven volledig te heroverwegen, kunnen we idealiter iets wereldschokkend moois ontdekken.« Sofia Goebaidoelina (*1931) wordt algemeen erkend als een van de belangrijkste moderne componisten van de 20e eeuw. Helaas zoekt men tevergeefs naar een koperkwintet in haar oeuvre. Maar daar zijn Quattro (1974) voor twee trompetten en twee trombones. Dit drukt bijna tegelijkertijd contemplatie en explosiviteit uit, en de pauzes zijn bijna net zo belangrijk als de noten. Het is een te goed stuk om hier niet aanwezig te zijn, simpelweg vanwege het ontbreken van hoorn en/of tuba. Toen duidelijk werd dat, althans volgens de hoge normen van deze opname, een niet-trombonist nauwelijks recht kon doen aan de tweede trombonepartij, verdubbelde Mikael Rudolfsson zijn eerste partij via "overdub" met de speciaal opgenomen track van de tweede. Jens F. Laurson programma:
|