William Blank (*1957)
infotekst:
WERKEN VAN WILLIAM BLANK
Het ligt in de aard van het nieuwe dat het min of meer gevestigde categorieën ontwijkt. Ze zijn echter een goed startpunt als je iets nieuws wilt benaderen. Het is daarom een goed idee om de werken van de Zwitserse componist William Blank, hier voor het eerst opgenomen tussen 2008 en 2019, vanuit kamermuziekperspectief te bekijken. Hoewel er geen algemeen bindende definitie van kamermuziek bestaat, kunnen er bepaalde constanten worden geïdentificeerd die geldig zijn vanaf de Renaissance tot vandaag: intimiteit, privacy, levendige interactie tussen solo-instrumenten, gecondenseerde harmonie, enz. Dit alles is zo universeel dat het kan worden ergens gevonden geldt voor de vier werken op deze cd. Maar wat zijn hun bijzondere kenmerken?
Hoewel de formaties met vier tot acht deelnemers zijn opgevat als solistenensembles, onthullen ze de compositorische eis om sonisch boven zichzelf uit te groeien. Deze muziek straalt een bijna orkestrale vrijgevigheid uit. Ook de instrumentale en ruimtelijke configuraties zijn te onconventioneel om in de buurt te komen van de allerhoogste kamermuziekdiscipline van het strijkkwartet, die ook William Blank gebruikte. In plaats van tonale uniformiteit te zoeken, benadrukt de componist altijd de individualiteit van de individuele instrumenten. De solistische ego’s kunnen zich volledig ontwikkelen, en toch blijven de grote bogen behouden. Uit deze veronderstelde tegenstrijdigheid vloeit de expressieve kracht van de muziek voort.
Ongeacht de terugkerende basiskenmerken in elk werk, is de compositorische benadering compleet anders: in Refrain II neemt Blank een volledig Bouleziaanse instrumentatie over, herconfigureert deze en neemt afstand van het ‘model’, terwijl hij trouw blijft aan zijn eigen schrijfstijl. (De beste manier om hulde te brengen aan een ‘voorganger’ is door het anders te doen.) In Flow, een kwintetstuk, onderzoekt Blank het rijke potentieel van een eenvoudig bewegend figuur. De intimiteit van kamermuziek komt het duidelijkst naar voren in het tweede deel van OPHRYS. De componist onthult dat het geluid van de fluit hem doet denken aan een orchidee die, ondanks zijn delicate structuur, de kamer vormgeeft met zijn sterke aanwezigheid en visuele intensiteit. (a)round dankt zijn systeem aan de ronde dakruimte van een silotoren aan de oevers van de Rijn in Bazel, waarin de première plaatsvond.
Niet langer alleen voor de middenklasse, is kamermuziek het belangrijkste experimentele genre in de hedendaagse klassieke muziek geworden. Met recht kan worden gezegd dat het centraal staat in de biografie van William Blank, die zijn carrière als drummer begon en naast zijn orkestwerk deelnam aan verschillende originele formaties. In zijn decennialange carrière als docent aan de Lausanne University of Music vormt kamermuziek als het ware de kern van zijn werk. En als hij compositorisch iets aan dit genre bijdraagt, is het meestal voor oude muzikantenvrienden. Voor hem heeft kamermuziek niet alleen een esthetische dimensie, maar getuigt ze ook van een ethische standaard. Het is de voortdurende inspanning om vorm te geven aan menselijke interactie.
Johannes Knap
Stroom
voor hobo, trompet, harp, viool en cello (2008)
Opgedragen aan Jan Vogler
In opdracht van het Moritzburg Festival, ondersteund door het Dresden Music Festival
Het werk dankt zijn titel aan het feit dat de talrijke muzikale episoden zonder onderbreking in elkaar overlopen en soepel en vloeiend gearticuleerd zijn. Er wordt uiterst flexibel omgegaan met de vijf uiterst onafhankelijke stemmen; ze ‘vloeien’ in plaats van botsen – als lijnen die samenkomen en weer uiteenlopen voordat ze culmineren in een rijke polyfonie in het laatste deel van het werk. Het formele idee dat ten grondslag ligt aan de compositie is er een van een voortdurende metamorfose – in termen van texturen, timbres en expressieve dichtheid – in plaats van dat van een concertant discours. Sommige stemmen zijn echter prominenter aanwezig dan andere of presenteren zich cadensachtig met korte solo's die als overgang tussen de afzonderlijke partijen dienen.
OPHRYS
voor fluit en klein ensemble (2019)
Opgedragen aan Boris Previšić
In opdracht van de pre-art solisten, ondersteund door de Fondation SUISA
OPHRYS is ontworpen als een klein concert en bestaat uit twee delen die in elkaar overvloeien. Terwijl het eerste – met een nogal gewelddadig karakter – bedoeld is voor de altfluit, die technisch tot het uiterste is gedreven, is het tweede – met een afwisselend dromerig en duister karakter – gewijd aan de piccolo en de normale fluit. Binnen het ensemble worden saxofoon, accordeon en contrabas samen behandeld als een soort ripieno, terwijl de solofluit een dialoog aangaat met de hobo of cello die je zou kunnen omschrijven als een concertino. Deze structuur doet soms denken aan het barokke principe van de dialectiek van het concerto grosso. De contrasten zijn echter niet erg uitgesproken en de grens tussen solo-instrument en ensemble blijft doorlaatbaar. "Ophrys" is de overkoepelende term voor verschillende wilde orchideeënsoorten.
Refrein II
voor versterkte harp, piano en twee percussionisten (2015)
Eerbetoon aan Pierre Boulez
In opdracht van het Collegium Novum Zürich, ondersteund door de Zwitserse culturele stichting Pro Helvetia
In dit stuk verwijs ik naar Sur Incises van Pierre Boulez, een gigantisch werk voor negen instrumentalisten (drie piano's, drie harpen en drie percussiepartijen). De sonische definitie van deze unieke instrumentale combinatie lijkt voor eens en voor altijd te zijn vastgelegd door de ingenieuze schrijfwijze van Boulez - vooral de manier waarop hij omgaat met het fenomeen resonanties, evenals de fenomenale en bijna onovertroffen virtuositeit die niet in de laatste plaats blijkt uit de nauwkeurig gestructureerde timbres projecteren een enorme, gelijkmatige energie. Als je goed kijkt, zie je dat het perspectief dat Boulez inneemt, wordt gedomineerd door een hiërarchie die de drie piano’s als hoofdrolspelers op gelijke voet plaatst, gevolgd door de percussie-instrumenten, die als het ware als schakels fungeren, en ten slotte de harpen, wier rol het is, om de klankkleuren te verrijken en de texturen levendiger te maken door hun verticale functie van akkoordspel en ze keer op keer op verrassende wijze te verrijken.
In mijn compositie heb ik besloten deze hiërarchie precies om te keren en de harp in het midden van het ensemble te positioneren. De piano fungeert als schakel en de percussie-instrumenten als natuurlijke versterkers van de complexe harmonieën die voortkomen uit hun gecombineerde resonanties. Net als sur Incises, dat is gebaseerd op elementen uit Incises voor piano, neemt Refrain II materiaal uit mijn stuk Refrain voor harp, maar condenseert het en laat het door het filter van de drums gaan, dat daarom wordt behandeld als een “vervormende resonator”. . Aan het getemperde klankmateriaal van piano, harp, vibrafoon en marimba voeg ik talloze klanken toe die min of meer ver verwijderd zijn van een heldere toonhoogte en een breed akoestisch spectrum hebben: acht Japanse tempelblokken, twee lage Bali gongs, een Thaise gong, twee Octaafcrotales, een bellenstel, drie lage koebellen, een schotelbel en een tamtam.
Het idee van het ‘refrein’ moet hier in bredere zin worden opgevat, bijvoorbeeld in de vorm van een ritueel waarbij de motivische elementen alleen herkenbaar zijn in de terugkerende instrumentale gebaren die voortdurend op elkaar inwerken tussen de vier instrumenten. Tenslotte speelt de noot B (net als “Boulez”) een belangrijke rol in het werk.
(rondom
voor altsaxofoon en 7 instrumenten (2017)
»Muziek in de Silotoren«
In opdracht van het Collegium Novum Zürich, ondersteund door de Fondation Nicati-de Luze
Het schrijven van geluiden en het verbeelden ervan in de ruimte betekent soms omgaan met een plek die eigenlijk helemaal geen concertzaal is: een misbruikte plek die anders voor andere doeleinden wordt gebruikt en daardoor nog steeds de verbeelding onaangeroerde akoestische ruimtes en ruimtelijke omstandigheden biedt. Het werk, oorspronkelijk gecomponeerd voor zo’n bijzondere locatie – de ronde silotoren in Bazel – is dan ook gebaseerd op een opstelling in twee concentrische cirkels: Het publiek wordt opgesteld rond de eerste cirkel, die wordt gevormd door zes blaasinstrumenten en de contrabas en in het midden daarvan bevindt zich de saxofoon. De saxofoon verandert van richting in de loop van de vijf delen van het stuk, waarbij hij herhaaldelijk in dialoog gaat met enkele andere instrumenten in het ensemble: Rustig (met de fluit), Matig (met de trompet), Onbeweeglijk (met de hoorn), Levendig (met de klarinet) en gematigd / levendig / rustig (met alle instrumenten en tenslotte, meer verborgen, met de hobo).
Afhankelijk van waar je zit, kun je op verschillende manieren met de geluiden omgaan; dit in een steeds veranderende toonbalans, die wordt gekenmerkt door de dynamische en tonale mogelijkheden van de saxofoon en door veelvuldig voorkomende meertonen die de akoestische ruimte bondig en indringend vullen.
Willem Blank
Vertaling uit het Frans: Matthias Arter
programma:
[01] Flow (2008) voor hobo, trompet, harp, viool en cello 22:30
[02] OPHRYS (2019) voor fluit en klein ensemble 16:15
Boris Previšić, solofluit
[03] Refrain II (2015) voor versterkte harp, piano en twee percussionisten 19:19
[04] (a)round (2017) voor altsaxofoon en 7 instrumenten 16:12
Sascha Armbruster, solo saxofoon
Totale speelduur: 74:16
Collegium Novum Zürich [01, 03, 04]
Susanne Peters, fluit
Matthias Arter, hobo
Ernesto Molinari, klarinet
Sascha Armbruster, saxofoon
Olivier Darbellay, hoorn
Jens Bracher, trompet
Stephen Menotti, trombone
Manon Pierrehumbert, harp
Gilles Grimaître, piano
Brian Archinal en Julien Mégroz, drums
Rahel Cunz, viool
Martina Schucan, cello
Aleksander Gabrys, contrabas
pre-art solisten [02]
Boris Previšić, fluit
Matthias Arter, hobo
Sascha Armbruster, saxofoon
Vladimir Blagojević, accordeon
Karolina Öhman, cello
Aleksander Gabrys, contrabas
William Blank-dirigent
eerste opnames