Wolfgang Rihm, Ernst Toch: Concerto in één deel - concert voor cello en kamerorkest

Celloconcerten van Wolfgang Rihm en Ernst Toch

Toen ik het aanbod kreeg om de solopartij op mij te nemen bij de Duitse première van Wolfgang Rihms nieuwe celloconcert, was ik heel blij. Wat een eer om bijna een nieuw werk te kunnen ‘lanceren’, wat een uitdaging om het uiterst moeilijke deel te repeteren – en wat geweldig om dat te mogen doen met mijn geliefde Deutsche Kammerphilharmonie Bremen, en één met Peter Ruzicka. die als wonderbaarlijk componist voortdurend in beweging is in de wereld van nieuwe muziek.

Als een van de eersten een gloednieuw stuk ten gehore brengen, is altijd spannend. Je leest de partituur, probeert je de klanken voor te stellen, begrijpt de structuur. En dan stapelt de berg van de solopartij zich voor je op: alle noten die geleerd en geïnternaliseerd moeten worden, zonder dat er rolmodellen zijn om van te kopiëren - maar hoe mooi als je na moeizaam graafwerk (zoals de archeologen) herkent plotseling de essentie van het stuk en begrijpt bij de allereerste repetitie met het orkest wat het stuk uitdrukt en beschrijft.

In het geval van Wolfgang Rihms Celloconcert was het eerste wat mij opviel hoe moeilijk het was om te spelen - en hoe in wezen het hoogst romantisch was, volkomen 'cellistisch' in de zin van de vloeiende lijnen en de reikwijdte van de expressie. Rihm laat de cellist zo vaak in de hoogst mogelijke registers spelen (en dat moet nog lekker klinken!) dat alles overdreven en soms bijna hysterisch lijkt.

Er is ook veel conventioneel, 'soloconcert-achtig' spul qua vorm: wilde cadensen, een grappig scherzo-gedeelte, een bedachtzaam langzaam gedeelte, een zeer virtuoos slotgedeelte, gevolgd door een heel mooi, verzoenend, getransfigureerd einde - op de eerste repetitie dat heeft mij het meest geraakt, ik ontdekte pas veel andere dingen later! Het is alsof je afscheid neemt als je deze laatste maten speelt, zodat het mij achteraf altijd lijkt dat het hele overdreven, overdreven werk als een laatste zucht van het conventionele soloconcert was, dat vervolgens in het niets wegzakt.

Het optreden in de ›Glocke‹ in Bremen (in aanwezigheid van de componist, die er ook bij de laatste repetities was, inspirerend en stimulerend en zeer vriendelijk) was natuurlijk spannend - een volle zaal, iedereen opgewonden, geen ervaring zoals dat toch Het stuk voelt als één geheel, hoe het aankomt en effect heeft - en gelukkig waren mensen gefascineerd door de muziek. Rihm zelf was zo blij dat hij zei dat de opname op cd moest worden uitgebracht. Zoiets is natuurlijk prachtig als er na de vele, vele uren werk, de spanning voor en aan het begin van het concert en het genieten omdat het goed gaat, zo’n gevoel van voldoening ontstaat. Verrassend genoeg werd het plan uitgevoerd, iedereen gaf toestemming en er werd een label gevonden. Nu rees de vraag wat er nog meer op de cd zou kunnen staan ​​en ik begon na te denken.

Verschillende factoren brachten mij bij het tamelijk onbekende en zelden gespeelde celloconcert van Ernst Toch. Bij Rihm had ik al gemerkt hoe ontzettend belangrijk het is om een ​​flexibel, kamermuziekgericht orkest achter je te hebben: de vele wisselingen in tempo en stemming, veeleisende solopartijen in de orkestinstrumenten en een partituur waarin veel dingen vaak op de achtergrond gebeuren. tegelijkertijd en daarom transparant gespeeld moeten worden, maakte De Deutsche Kammerphilharmonie Bremen de ideale partner.

Dit orkest was ook voorbestemd voor het Tochconcert: het is een kamerconcert met elf individuele orkeststemmen die met grote virtuositeit en solo optreden optreden. Je moet goed luisteren, precies weten wat de anderen doen en in sommige gevallen (vooral in het laatste deel) is de solocello slechts een van de vele gelijke stemmen - naar mijn mening een van de redenen waarom weinig cellisten het stuk spelen, jij kan het niet alleen maar 'een bloempot oogsten'...

Ook het Toch-concert kent met zijn vier conventioneel vormgegeven delen een soortgelijk verloop (hoewel Rihm de partijen in elkaar laat overvloeien en zo een ‘concert in één deel’ schrijft) en verlegt ook de grenzen van de muziek, vooral in de prachtige, droevige langzame bewegingsuitdrukking. De cello speelt lange partijen alleen, alsof hij verloren is gegaan, je moet denken aan de tijd dat het werk geschreven is (1925), aan de wereldoorlogen, aan het afscheid van de ideale wereld, aan Tochs latere emigratie.
Ook bij het Tochconcert kostte het me enige tijd (vooral in de buitenste delen) om te beseffen wat er emotioneel aan de hand was, om de structuur te doorzien, om de noten te laten spreken.

Gelukkig had ik in de dirigerende violist Florian Donderer iemand aan mijn zijde, die keer op keer werkte om de frasen helder en duidelijk tot leven te brengen, om verschillende kleuren uit het orkest naar voren te brengen - en niet in de laatste plaats om de spanning voortdurend te stimuleren. de energie van de hele groep. Want dit was geen live opname van een concert maar een studioproductie, waarbij het grootste gevaar altijd is dat de grote lijn, de expressie en de wildheid van de muziek door repetities en correcties verloren gaan. We hebben geprobeerd, vooral met het oog op de koppeling met een live-opname, om zo vaak mogelijk hele opnames op te nemen, een concertsfeer te creëren, extreem intensief te spelen - en ondanks de inspannende lange sessies hadden we veel plezier en voldoening in de muziek.

Nu is de cd klaar en wordt hij op reis gestuurd. Wie zal er geïnteresseerd zijn in zo'n onbekend repertoire? Wie luistert er überhaupt nog naar klassieke muziek, en dan nog naar dat soort muziek? Wie luistert er niet gewoon terloops naar, tijdens het afwassen, autorijden of tijdens een gesprek, maar wie gaat er daadwerkelijk met een glas wijn zitten en luisteren, de intenties van de componisten en de emoties van de spelers volgend? Wie luistert de cd een tweede of derde keer om de stukken beter te leren kennen, te begrijpen en wellicht de eerste indruk te corrigeren? Hartelijk dank, het zou de kers op de taart zijn voor het plezier dat al in het werken aan de CD is gestoken!

Tanja Tetzlaff