Wolfgang von Schweinitz, Catherine Lamb Plainsound contrapunt / spiegels

HET GEHOORGELUID

Ontvouwen uit de natuurlijke kleireeks die naar boven toe condenseert Duidelijk contrapunt een voorheen onvoorstelbare rijkdom aan harmonische en melodische intervallen. Het raakt aan de hoorbare grenzen van wat nog te onderscheiden is. Dit, samen met de bijbehorende speeltechnische uitdagingen, maakt het tot een mijlpaal in de literatuur voor solo-contrabas.

Met zijn lange snaren en de daaruit voortvloeiende rijkdom aan natuurlijke harmonische tonen lijkt de contrabas voorbestemd voor de taak om microtonale harmonie te realiseren op basis van pure stemming: niet alleen conceptueel, maar ook praktisch. Voortbouwend op een schat aan ervaring die was opgebouwd in een lange, nauwe samenwerking met Wolfgang von Schweinitz ontstond het idee van een groot werk voor solo-contrabas, waarin het onderzoek naar nauwkeurig afstembare, ongetemperde klanken kon worden voortgezet. Duidelijk contrapunt ontstond in 2010 als compositieopdracht van muzikaal leven München.

Het zevendelige werk is geheel tweestemmig gecomponeerd. De bovenstem beweegt zich in harmonische tonen ongeveer anderhalf tot drie octaven boven de basnoten, die meestal microchromatisch verlopen. Alles in één hand: een compositie op maat, ook qua vingerzettingstechniek, geheel ontwikkeld vanuit de essentie van de contrabas – en tegelijkertijd fragiel nieuw terrein. Een dans op de snede van een mes. Een exacte realisatie zou ondenkbaar zijn zonder de "Extended Helmholtz-Ellis JI Pitch Notation", gezamenlijk ontwikkeld door Marc Sabat en Wolfgang von Schweinitz, die 21 verschillende accidentals gebruikt. De partituur geeft ook frequentieverhoudingen, centen en vingerzettingen weer, weergegeven in breuken.

Natuurlijk wordt de contrabas zelf in hoge mate geïdentificeerd met deze complexe spectrale geluiden: tijdens de repetitie is het resonante geluidsspectrum gestaag uitgebreid; Hij gedroeg zich steeds vrijer, sonoor, gevoeliger en levendiger. Het lijkt bijna alsof hij van deze klanken houdt: de contrabas, een harmonie-instrument!

De speler wordt geconfronteerd met de taak om afscheid te nemen van de veilige ordeningsstructuren van stevig gevestigde schaalsystemen en zichzelf bloot te stellen aan een soort ‘gewichtloosheid’. Hier is het belangrijk om jezelf radicaal gevoelig te maken voor een nieuwe kwaliteit van bewust intonationaal luisteren. Duidelijk contrapunt gemoduleerd via intervallen die kunnen worden gevormd uit de eerste 23 deeltonen (“23-limit”) - elk intervalgeluid dat hier ontstaat, ongeacht of het vreemd of bekend is, kan nauwkeurig met het oor worden afgestemd en is daarom een ​​plausibele, “tonaal” interval gelegitimeerd. Doorslaggevend hiervoor is het respectievelijke klankspectrum van resonante combinatietonen, boventoonconsonanten en beats: het karakteristieke ‘gezicht’. Elke tweetoon klikt op zijn plaats wanneer deze wordt geïntoneerd - en bloeit op tot een meerstemmig akkoordgeluid met een onmiskenbaar timbre.

De categorieën harmonie en timbre vloeien hier in elkaar over, en in de harmonische progressies van Duidelijk contrapunt het idee van een microtonale ‘houtmelodie’ komt tot bloei. Zij is het die de hoofdrol speelt en daarom heeft de componist het gebruik van andere vormcreërende ontwerpmiddelen tot een minimum beperkt. Elk geluid neemt toe in een sensueel proces van oer-tonale wording, en zo kan elk moment van deze muziek als middelpunt worden ervaren. Met categorisch gescherpte oren laat Wolfgang von Schweinitz ons deelnemen aan zijn ontdekking van nieuwe harmonische dimensies.

De verscheidenheid aan mogelijke intervalgeluiden maakt het ook mogelijk om grotere vormen te ontwerpen, zoals die in Duidelijk contrapunt waarvan de zeven subtiel op elkaar voortbouwen intonatie studies gerealiseerd: In hun basisstructuur lijken ze erg op elkaar, maar ze bouwen hun eigen muzikale zwaartekrachtvelden op en vertellen zo - als 'profetenliederen' - hun subtiel met elkaar verweven verhalen, opstijgend in de stroom van de harmonieuze kosmos.

Misschien zijn de emotionele effecten van overal opflakkerende oerconsonanten niet zozeer het resultaat van taalachtige conditionering als wel een indicatie van iets dat fysiologisch diep in ons is gegrift. Het genuanceerde spel van verfijnde harmonieën kan bij de luisteraar projectievlakken openen met een ruime interpretatieruimte. Je kunt deze complexe melo's vertrouwen zonder dieper in de theorie te hoeven duiken.

Catherine Lamb heeft haar solostuk Spiegel geschreven in een vroege creatieve fase toen ze onderzoek deed naar de boventonen van snaarinstrumenten. Spiegel viert de verschillende klankkleuren van puur afgestemde tweetonen, met al hun synergetische fusies en roterende beats. De dans van iriserende resonanties in het instrumentlichaam wordt een muzikaal evenement. “Het klanklichaam is voortdurend in transformatie en ademt op een veranderende manier, afhankelijk van zijn respectievelijke harmonische oriëntatie.” (Catherine Lam)

Het tonale materiaal van het stuk komt voort uit de vier boventoonrijen van de open snaren van de contrabas, die in een scordatura zijn gestemd met de trillingsverhoudingen 10:7, 4:3 en 7:5: hier een kwart van de gebruikelijke contrabas De stemming is vlinderachtig voor de twee »Septimal« Tritoni uitgebreid.

De partituur toont grafisch vrije structuren van losjes gerangschikte numerieke cijfers, die geluidseilanden suggereren: ze geven de te spelen snaren en deeltonen aan. In Spiegel De esthetische dubbelhartigheid van consonantie en dissonantie lijkt te zijn afgeschaft. Een sleutelinterval van Spiegel is het iets te kleine, ontroerend “verkeerde” verlaagde octaaf 49:25 – met zijn mooie ritme klinkt het ook vreemd consonant, als een “vox humana”. De zes kleine zinnetjes van Spiegel adem de poëzie van eenvoud. Hun expressiviteit ligt in het materiaal en heeft een onontkoombare aanwezigheid.

Frank Reinecke